TULAI MIHIAMTE KHAWSAK DAN CHI THUM
– K L.Muana Khaute
Khawvel siamtil achun siamtu’n sun leh zan a khen ah, nasep nek-hawl sung ding in khawvak phatak apia. Tichun, sep leh bawl chu sun in a sem sek un, zan chu chawldamna hun di’n a guat piak a, zan gamtate chu sa leh nga, suammangte hun dan in I la gel sek hi. Ahinla, hun ahung chiazel in sun leh zan hunmat dan hi mi tamtakte a ding ah kilebul ta’n, sun leh zan hun danglamna khenthiam a haksa ta’n, lawi leh gual pawlna, hun leh phat mat dan, nek leh chak hawl hun le a danglam in, kilunggualna leh mihing damtheina hile a siat law hi kati nuam hi.
Mihiamte hi social being, a hawn ah khawsa, nekkhawm bawl leh semkhawm I hiu a, I hun mat dan uh a diak ah khawpi sung ah hun leh phat mat dan a kibat taklo ziak in mihing damtheina a sukha ma ma in ka hiai. Adiak in Bazar lak leh lamliampi pam ah chengte a ding in thil chawkna mun bailam ma ma lehle mi-git (mi-husa), gari git ziak mai in imut a haksat ban in thawmgit ngai a tam ziak in BP neite a ding vang in a haksa diak hi. Zia ziak achun mipi atawi achan leh thawmgit ngai bawl dite’n le mipi venthawn chu kipanpina phatak hi ding in ka gingchai.
Thingtang- zopi nuam tak ah I cheng ah, zu leh va-te zingkal nitak ti umlo in aham hun uh ahung tung a, aham uh chu ngainat a um ah, lunglen a um chang a um a, zia gual bawk achun I thasiatni leh I kipakni le a um sek hi. Achang leh thingtang-zopi sung tiang ah le zu leh va aham leh a kiu di a umlo chang lehle I thawmhau kit ngen sek hi. Mihiam hi zia gual mai ah hi kihimai mai sek ahi. Ahinla, zia thu lawm leh thupi I gennawp chu thil hi a hun leh mun zil ah thilgi leh ham a um chum mihiamte asu kipak in, hatna leh kipakna le apia, zia chu damtheina ahiziak in siamtu lopina geldawna leh mudawna’n a mangsek uh ahi.
Kei ngei hi ka teirawllai- tangval lai in gamleng mi kahia, Hausapi tang, Khuangkhau jangdung, Hitazo, Phaisatzo tilak vel ah sa Beng in ka chiasek a, zu leh va a tam ah, aham git uh ngainawp a um theina ma ma hi. Zu leh va, sa tawmcha I mat hun a um a, puaksenlo dikhawp ah salian-te kiman in nuap a kisa ma ma sek hi. Ahinla, gamleng zu leh sa tàmtak a kiman sekna chu I pu-pa chawndan zuite aki hiziak in, giak sung ah dawitawk ah sa I nek tilo sa zek a tam ah, ziate chu: hausa sa, meithal sa, upa sa (sating), sangawng (pu sa), zawl sa, becha sa leh chanu sa. Zia haw zosia hi kipia ahiziak in a puak chu a tam ah, I chan di chu a tawm ma ma ahi. Ahinla, I thatnawpna tawh zia sa zek puak chu bangma’n a kigel puan, gamleng ki chiamat chet ziang ahi. Zia sa bak I puak chu I kipakna ahi beplo in, sa zek changte le a kipak un, tigual achu hinkhua kimang in kingainatna le a lian hi.
Zia hunlai achun, kingainatna le lian deu ahi diam mi le a kituak thei ma mau hi. Zan Humpi/ Sakei lungna hung ham chu alau um dan chu a mual a guam kithing ziang ahi. Ahin, lauthim leu le kuama ki zamsan umlo in hangsan tak in I chawilian thauka- meithal chawi in a kipang ahi. Tulai khawvel mi hichu zia gual dinmun kha ahitaklo ziak in, sun hi’n zan hileh kiveng zing ah a um tak ziak un thawm neithei him him hi a kingaina talo ahi. Zia ziak achun, khawpi Bazar leh lamlianpi dung ah thawm ngai talua hi bawllo aphai. Mihing damtheina a kikim puan, thawm git ziak ah BP buai a I kiang kimvel ah umte venna’n thawm nem theipen nasem te’n sem henla, githei bawl dite’n le mipi hiatsak leu I hiselna diu ahipen mai diam ti hi ka mudan ahi.
